Không chỉ là kỳ quan thiên nhiên thế giới, Vịnh Hạ Long còn là “cuốn sử sống” ghi dấu hàng nghìn năm lịch sử và văn hóa Việt cổ. Đến đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh sắc hùng vĩ mà còn được hòa mình vào chiều sâu văn hóa – nơi di sản và con người giao hòa tạo nên sức hút khó quên.

Cội nguồn văn hóa Việt cổ trên Vịnh Hạ Long

Theo các nghiên cứu khảo cổ, Hạ Long là một trong những cái nôi của người Việt cổ, nơi hình thành ba nền văn hóa tiền sử kế tiếp nhau: Soi Nhụ, Cái Bèo và Hạ Long, có niên đại từ 18.000 đến 3.500 năm. Các di chỉ như động Mê Cung, hang Tiên Ông, hang Bồ Nâu… là minh chứng sống động cho sự phát triển liên tục của cư dân vùng biển đảo, góp phần hình thành nền văn minh Việt cổ.

Vịnh Hạ Long – Chứng nhân của lịch sử dân tộc

Vùng vịnh Hạ Long còn có Núi Bài Thơ lịch sử, nơi lưu lại bài thơ chữ Hán của Lê Thánh Tông hóang đế khắc trên đá từ năm 1468, nhân chuyến tuần du vùng biển phía Đông; và bút tích của chúa Trịnh Cương năm 1729. Bãi Cháy phía bờ Tây của Vịnh, tương truyền gắn với sự tích những chiến thuyền chở lương thực của quân Nguyên – Mông bị quân dân nhà Trần do Trần Khánh Dư chỉ huy đốt cháy, dạt vào làm cháy cả cánh rừng trong khu vực. Trên Vịnh còn có hang Đầu Gỗ, nơi còn vết tích hiện vật là những cây cọc gỗ được Trần Hưng Đạo cho đem giấu trước khi đóng xuống lòng sông Bạch Đằng, và cách Vịnh không xa là cửa sông Bạch Đằng, chứng tích của hai trận thủy chiến trong lịch sử chống ngoại xâm phương Bắc. Cũng tại núi Bài Thơ, ngày 01/5/1930, lần đầu tiên người dân Hòn Gai được chứng kiến lá cờ đỏ búa liềm, xuất hiện trên đỉnh núi, báo hiệu thời kỳ đấu tranh oanh liệt và thắng lợi của giai cấp công nhân vùng mỏ dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam).

“Bài Thơ được khắc trên bia đá tại đỉnh núi Bài Thơ”

Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Vịnh Hạ Long đã chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử trọng đại.
Ngày 24/3/1946, ngay trên vùng vịnh này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gặp đại diện chính quyền Pháp ở Đông Dương để bàn về việc ký kết hóa ước thay cho Hiệp định Sơ bộ 6/3/1946 — minh chứng cho tầm nhìn ngoại giao sáng suốt của Người trong giai đoạn “ngàn cân treo sợi tóc” của Tổ quốc.

Đến ngày 5/8/1964, Hạ Long tiếp tục đi vào sử sách khi quân dân miền Bắc lập chiến công đầu tiên, bắn rơi hai máy bay và bắt sống phi công Mỹ trong cuộc chiến chống chiến tranh leo thang của đế quốc Mỹ. Nhiều địa danh trên vịnh như động Hang Quan (Cống Tây) từng là quân cảng bí mật, nơi xuất phát các “con tàu không số” chi viện cho chiến trường miền Nam.

Những chiến công ấy đã biến Vịnh Hạ Long trở thành “địa chỉ đỏ” thiêng liêng, nhắc nhở thế hệ hôm nay và mai sau về lòng dũng cảm, sự hy sinh và tinh thần quật cường của cha ông trong sự nghiệp bảo vệ độc lập, tự do của dân tộc.

Phát huy giá trị văn hóa – lịch sử của di sản

Ngày nay, cùng với việc bảo tồn cảnh quan thiên nhiên, Quảng Ninh đang chú trọng khai thác các giá trị văn hóa – lịch sử của Vịnh Hạ Long. Những tour du lịch kết hợp tham quan hang động, di tích và trải nghiệm văn hóa bản địa đang ngày càng thu hút du khách trong và ngoài nước, giúp Vịnh Hạ Long không chỉ đẹp mà còn giàu chiều sâu văn hóa, đậm đà bản sắc Việt.